«Ұлттық волонтерлік желі» ҚНЗ-ның Халықаралық ынтымақтастық және волонтерлік бастамаларды дамыту департаментінің басшысы Гүлжамиля Камарова волонтерлікті дамыту туралы өз көзқарасымен бөлісті.
Гүлжамиля, қайырлы күн! Бұл сұхбатқа уақыт бөлгеніңіз үшін алғысымызды білдіреміз! Сіздің волонтерлік саладағы белсенді жұмысыңызды көру өте қуанышты. Ұлттық волонтерлік желіде қанша уақыттан бері жұмыс істейсіз және халықаралық ынтымақтастықты дамытуға не түрткі болды?
Мен Ұлттық волонтерлік желіге 2020 жылы волонтер ретінде қосылдым. Бұл қызмет маған қатты ұнағаны соншалық, бос уақытымды, тіпті түскі үзілістерімді де волонтерлікке арнағым келетін. 2022 жылы мені Ұлттық волонтерлік желінің ұжымына ресми түрде жұмысқа шақырды, мен еш ойланбастан келістім. Алғашында республикалық жобаларды үйлестірумен айналыстым, кейін халықаралық жобалармен жұмыс істеу мүмкіндігі туды, сол бағытта қалып қойдым. Қазір мен бұны өзімнің миссиям немесе өмірлік шақыруым деп есептеймін, осы салада жұмыс істеген маған ұнайды.
Қазақстанда волонтерлік барған сайын танымал болуда. Сіздің ойыңызша, ол соңғы жылдары қалай өзгерді?
Қазақ халқы әрқашан тек қонақжай ғана емес, сонымен бірге қиын сәттерде бір-біріне қолдау көрсетумен ерекшеленген. Көшпелі өмір салты қоғамның қалыптасуына өз дәстүрлерін енгізді, соның ішінде қиындықтарға жауап ретінде асар дәстүрі пайда болды. Оның мәні – ұжымдық көмек көрсету. Табиғи апаттан кейін үйді қалпына келтіру болсын, жаңа жерді жырту немесе мал басын көбейту болсын – адамдар мұқтаж жандарға қолдау көрсету үшін бірігетін. Бұл дәстүр тек қиындықтарды жеңумен шектелмеді: ол жаңа үйге қоныстанған жас отбасыларға көмек көрсету, баспана салу және дербес өмір бастауда да маңызды рөл атқарды.
Бүгінде Қазақстандағы волонтерлік осы тарихи құндылықтармен үндесе отырып, қоғамға қызмет етуді жалғастыруда. Ол әлеуметтік мәселелерді шешуге, азаматтық бастамаларды дамытуға және өзара көмек рухын нығайтуға бағытталған. Қазақстанда волонтерлік әлеуметтік мәселелерді шешудің азаматтық қатысу формасы ретінде қарастырылады, ал волонтерлер көбінесе әлеуметтік өзгерістердің бастамашысы болып табылады.
Еуропа елдерінен айырмашылығы, онда волонтерлікпен негізінен жоғары немесе орташа табысы бар азаматтар айналысады, Қазақстанда барлық әлеуметтік-экономикалық топтардың өкілдері волонтерлікпен белсенді айналысады. Олар өздерінің бос уақыттарының көптігіне емес, қоғамдағы нақты мәселелердің өзектілігіне сүйенеді. Бүгінгі таңда волонтерлік – бұл қарқынды дамып келе жатқан сала, ол еліміздегі әлеуметтік мәселелерді шешуге және халықаралық деңгейдегі маңызды іс-шараларды ұйымдастыруға үлкен үлес қосуда.
Қазіргі уақытта Қазақстанда волонтерлік қызметтің қандай негізгі бағыттары дамуда?
Волонтерлік көрсеткіштерді бағалау барысында Қазақстан аймақтарындағы волонтерлік қызметтің әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, географиялық ерекшеліктерге және басқа да факторларға тәуелді екені анық көрінеді. Әр аймақта волонтерліктің өзіндік бағыттары, өзіндік волонтерлік портреті және қоғамның волонтерлік қозғалысқа деген көзқарасы бар.
Мысалы, ауылдық жерлерде волонтерлік көбінесе ауылдық аумақтарды дамытуға бағытталған, ал өнеркәсіптік қалаларда – экологиялық мәселелерді шешуге және өмір сүру деңгейін жақсартуға, ал ірі қалаларда – әлеуметтік көмек көрсетуге және интеллектуалды волонтерлікке бағытталған. Дегенмен, жалпы алғанда, Қазақстандағы волонтерлік қызмет әлеуметтік сипатқа ие және қоғамның өзекті мәселелерін шешуге бағытталған.
Сондай-ақ, тағы бір маңызды бағыт – төтенше жағдайлар кезінде волонтерлердің белсенді қатысуы. Волонтерлер әрқашан тез жұмылып, үлкен көмек көрсетеді: су тасқыны мен өрттің алдын алу іс-шараларына қатысады, тұрғындарды эвакуациялайды, азық-түлік пен қажетті заттарды жеткізеді, зардап шеккендерге тұрмыстық, психологиялық және заңгерлік көмек көрсетеді, гуманитарлық жүктерді тасымалдауға көмектеседі және басқа да қолдау шараларын ұйымдастырады.
Волонтерлік жобаларға қандай жас топтары белсенді қатысады, және жастарды қалай тартасыздар?
Ұлттық волонтерлік желі сарапшылары жыл сайын дайындайтын Қазақстандағы волонтерлік жағдайы туралы аналитикалық есепке сәйкес, бірнеше негізгі тенденцияларды атап өтуге болады.
Ең белсенді қатысатын жас тобы – 18-29 жас аралығындағы жастар. Одан кейін 18 жасқа дейінгі жасөспірімдер мен 30 жастан зейнеткерлік жасқа дейінгі азаматтар келеді. Ал күміс волонтерлер (зейнет жасындағы адамдар) үлесі небәрі 2,2% құрайды.
Жастардың жоғары белсенділігіне волонтерліктің маңыздылығы туралы ақпараттанудың артуы, сондай-ақ әлеуметтік желілер мен онлайн платформалардың дамуы әсер етеді. Бұл платформалар жастарды тартудың маңызды құралына айналды, оларға іс-шараларды табу ғана емес, өздерінің қатысуға дайындығын білдіруге де мүмкіндік береді.
Жастардың волонтерлікке деген мотивациясы әртүрлі: кейбіреулері қоғамды дамытуға үлес қосуды қалайды, басқалары кәсіби байланыстарды кеңейтуді көздейді, ал кейбіреулері өздерін жаңа рөлдерде сынап көруді және жасырын таланттарын ашуды мақсат етеді.
Сіз халықаралық серіктестіктердің Қазақстандағы волонтерлік қызметті дамытудағы рөлін қалай бағалайсыз?
Халықаралық серіктестіктер волонтерлікті дамытуда маңызды рөл атқарады, өйткені олар тәжірибе, білім және үздік тәжірибелермен алмасуға мүмкіндік береді. Бұл Қазақстандағы волонтерлік бастамаларды тиімді дамытуға көмектеседі.
Қазақстанның бастамасымен 2023 жылдың жазында өткен Халықаралық волонтерлер форумында Халықаралық волонтерлік орталық құру идеясы ұсынылды. Бұл маңызды бастама Орталық Азия елдері, Әзербайжан және Түркия тарапынан қолдау тапты. Оның негізгі мақсаты – тәжірибе алмасу, волонтерлік бастамаларды дамыту және қолдау көрсету.
Бұл орталық тек қол қойған елдермен шектелмейді. Ол басқа елдер мен аймақтармен өзара әрекеттестікті кеңейту және ынтымақтастықты дамыту үшін тамаша мүмкіндік береді.
Қазірдің өзінде волонтерлік қозғалысқа айтарлықтай әсер еткен бірлескен жобалардың сәтті мысалдары бар ма?
Халықаралық әріптестік желісінің кеңеюі қазақстандық волонтерлерге шетелдік жобаларға қатысу, тәжірибе алмасу және жаңа кәсіби байланыстар орнату мүмкіндіктерін ашады. Осындай ынтымақтастықтың арқасында волонтерлер халықаралық бастамалар туралы жедел ақпарат алып қана қоймай, өз білімдерін толықтырып, қазақстандық волонтерлік қозғалысты жаһандық деңгейде таныстыруға мүмкіндік алады.
Мәселен, өткен жылы Қазақстандағы волонтерлік қауымдастықтың көшбасшылары үшін ТМД елдеріне іссапарлар ұйымдастырылды, олардың аясында 81 волонтер 18 халықаралық іс-шараға қатысты. Маңызды оқиғалардың бірі ТМД елдерінің халықаралық жазғы волонтерлік мектебі болды. Бұл шара тамыз айында өтіп, аймақтың әртүрлі елдерінен 50 қатысушыны біріктірді. Оған қоса, іс-шараға ТМД елдерінің жетекші сарапшылары спикер ретінде шақырылды.
Сонымен қатар, волонтерлік қозғалыс көшбасшылары үшін 12 коуч-кездесу ұйымдастырылды, оған Қазақстан, Беларусь, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстаннан 40 өкіл қатысты. Бұл кездесулер волонтерлік саласындағы білім, стратегия және үздік тәжірибелермен алмасудың маңызды алаңына айналды.
Волонтерлерді мәдени және білім беру бастамаларына тарту ерекше бағыт ретінде дамуда. Қазақ тілін кеңінен насихаттау мақсатында әртүрлі елдердің волонтерлері қазақ ертегілерінің жинағын ағылшын, қырғыз, неміс, тәжік, түрікмен, өзбек және француз тілдеріне аударуға қатысты. Бұл жоба қазақ фольклорының шетелде таралуына ықпал етті.
Ұлттық волонтерлік желінің ең сәтті жобалары қандай және неліктен?
ЮНИСЕФ Қазақстан, «Samruk-Kazyna Trust» қоры, Chevron Munaigas Inc. және басқа да серіктестермен бірлесе отырып, білім беру мен әлеуметтік қолдау саласында маңызды волонтерлік бастамалар жүзеге асырылуда.
ЮНИСЕФ Қазақстанмен бірлескен жоба аясында мектеп оқушылары үшін келесі маңызды тақырыптарды қамтитын оқыту курстары ұйымдастырылды:
- Мектептерде буллингтің алдын алу,
- Интернет кеңістігінде қауіпсіз мінез-құлық,
- Пластикті азайту және экология,
- Климаттың өзгеруіне бейімделу,
- Төтенше жағдайларда әрекет ету алгоритмдері.
Бұл бағдарламалар жастардың хабардарлығын арттырып, олардың экология мен жеке қауіпсіздікке деген жауапкершілігін қалыптастыруға көмектесті.
Тағы бір маңызды жоба – «Жеңіс», ол «Samruk-Kazyna Trust» қорымен бірге жүзеге асырылды. Бұл бастама Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен тыл еңбеккерлеріне әлеуметтік қолдау көрсетуге, сондай-ақ жас ұрпақты патриоттық тәрбиелеуге бағытталған. Волонтерлер:
- Ардагерлерге азық-түлік себеттерін табыстады,
- Оларды медициналық және мемлекеттік мекемелерге алып жүрді,
- Тұрмыстық жұмыстарға, тұрғын үйді жөндеуге көмектесті.
Ең бастысы – адамдармен тікелей қарым-қатынас жасау. Волонтерлер ардагерлермен әңгімелесіп, моральдық қолдау көрсетіп, қамқорлық пен құрмет атмосферасын қалыптастырды.
Сіздің ойыңызша, волонтерлікте халықаралық ынтымақтастықты кеңейтудегі басты кедергі қандай?
Негізгі қиындықтардың бірі – халықаралық волонтерлік мүмкіндіктер туралы жеткіліксіз ақпараттандыру. Көптеген волонтерлер қолданыстағы бағдарламалар мен оларға қатысу тәсілдері туралы білмейді. Сондықтан, ақпаратты кеңінен тарату және білім беру, тәжірибе алмасу бағдарламаларының қолжетімділігін арттыру қажет.
Қаржыландырудың шектеулі болуы және ресурстардың жетіспеуі де маңызды рөл атқарады. Көптеген волонтерлік ұйымдар іссапарларға, тұруға және жобаларды үйлестіруге қаржы табу қиындықтарына тап болады.
Сіз волонтерлік бастамаларға мемлекет пен бизнестің қолдауын қалай бағалайсыз?
Қазақстанда волонтерлік қызметті жүйелі мемлекеттік қолдау 2020 жылғы Волонтер жылының аясында басталды.
2019 жылғы Қазақстан-Ресей жастар форумында 2020 жылдың Волонтер жылы болып жарияланатыны хабарланды. Осыдан кейін арнайы жұмыс тобы құрылып, оның аясында іс-шаралар жоспарланды.
Алайда, 2020 жылы COVID-19 пандемиясы басталып, бұл жағдай волонтерлік қозғалысты ерекше деңгейге көтерді. Волонтерлер еліміздің түкпір-түкпірінде үлкен көмек көрсетті, шешілмейтіндей көрінген міндеттерді орындады. Бұл мемлекет үшін волонтерлікті одан әрі қолдаудың қажеттігін дәлелдеді.
Осылайша, «2021-2023 жылдарға арналған волонтерлікті дамыту жөніндегі Жол картасы» қабылданды, ал 2024 жылы 2024-2026 жылдарға арналған жаңа Жол картасы бекітілді.
Қазіргі уақытта Қазақстанда волонтерлікті дамытуға жауапты орталық мемлекеттік орган – Мәдениет және ақпарат министрлігі.
2024 жылдан бастап 3 жылға арналған стратегиялық серіктестік пилоттық жобасы іске қосылды. Бұл жаңа механизм мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы тең құқылы серіктестікті білдіреді. Біздің ұйым – «Ұлттық волонтерлік желі» ЗТБ – Министрліктің алғашқы стратегиялық серіктесі болып табылады.
Егер волонтерлік жобаларға бөлінетін гранттар туралы айтсақ, 2020 жылға дейін олар азаматтық бастамаларды қолдау гранттарының бір бөлігі ретінде қарастырылатын. Ал 2020 жылдан бастап волонтерлік қызметті дамытуға жеке қаржыландыру көздері бөлінуде:
- Республикалық және өңірлік мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстар,
- Birgemiz бағыты бойынша Орталықтандырылған бағдарламалар мен гранттар,
- 2022 жылдан бері әкімдіктер мен аймақтық мемлекеттік тапсырыс арқылы өңірлік волонтерлік жобаларға қаржы бөлінуде.
Халықаралық жобаларға қызығушылық танытатын жастарға қандай кеңес берер едіңіз?
Егер сіз волонтерлік қызметке қызығушылық танытсаңыз, ең алдымен, ақпаратты белсенді түрде іздеуге кеңес беремін. Бүгінде волонтер болудың көптеген мүмкіндіктері бар – өз аймағыңызда, Қазақстанда және шетелде.
Мен алдымен Қазақстанда волонтер болып көруді ұсынамын. Өйткені, бұл кез келген қызмет сияқты, өз ерекшеліктері бар сала. Әрбір волонтерлік жобаның өзіндік мақсаттары мен міндеттері бар. Әртүрлі жобаларға қатыса отырып, қай бағыттың сізге жақын екенін анықтауға болады.
Белгілі бір тәжірибе жинақтағаннан кейін, халықаралық волонтерлік мүмкіндіктерге сенімді түрде өтініш бере аласыз. Біздің ұйым ТМД елдерінің ҮЕҰ-ларымен әріптестік байланыстар орнатқан, сондықтан қазақстандық волонтерлерді шетелдік тағылымдамаларға және халықаралық іс-шараларға жіберуге мүмкіндік бар.
Сұхбат үшін көп рахмет!
Сұхбаттасқан «Жастар» ҒЗО консультанты Сейтказина Камила
Фотоматериалдар Гүлжамиля Камарованың жеке мұрағатынан алынды
Жауапкершіліктен бас тарту: Осы материалда айтылған пікір мен көзқарас автор(лар)ға ғана тиесілі және «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының ресми ұстанымын көрсетпейді. Сонымен қатар Орталық осы материалдағы ақпараттың дәлдігі, толықтығы немесе сенімділігі үшін жауапкершілікті өз мойнына алмайды.